Cơ bản về phóng / rọi ảnh đen trắng – Pt4

Xin tiếp tục với phần 4: Quy trình rọi ảnh cơ bản

1. PHA CHẾ THUỐC
– Thuốc hiện: mục đích để hạt bạc trên giấy ảnh chuyển màu. Nên chọn một loại thuốc hiện giấy ảnh loại trung tính để bắt đầu, mình chọn Ilford Multigrade pha tỉ lệ 1:9. Trên thị trường VN hiện nay cũng không còn quá nhiều loại thuốc rọi ảnh để lựa chọn. Với người mới bắt đầu tập rọi các bạn có thể dùng D76 là thuốc tráng phim nhưng cũng có thể dùng làm thuốc hiện rọi ảnh. Giá khoảng 100k/gói bột pha 1L. Chất lượng thuốc này cũng ở mức trung bình , độ pH thấp nên thời gian hiện ảnh lâu, ảnh lên không quá đẹp, để chơi chơi thử nghiệm là chính. Có thể pha D76 theo tỉ lệ 1:1, tức là cứ 1 phần D76 stock thì pha với 1 phần nước sạch.
– Thuốc ngưng ảnh: dùng dấm gạo pha loãng với nước tỉ lệ 1:7 – 1:9.
– Thuốc hãm ảnh: biến bức ảnh đã hiện được bền trước ánh sáng, ta dùng chung thuốc hãm với thuốc hãm tráng phim, tuy nhiên tỷ lệ có thể khác. VD với Ilford Rapid Fixer thì thuốc hãm cho film là tỉ lệ 1+4, nhưng cho giấy ảnh là 1+9.

Sau khi pha các thuốc đúng tỉ lệ, mọi người đổ thuốc vào các khay nông theo thứ tự: hiện – ngưng – hãm. Sở dĩ phải bố trí theo thứ tự để khi gắp ảnh từ khay này sang khay nọ thuốc không bị dây ngược vào nhau và trung hòa tính chất lẫn nhau.

2. TIẾN HÀNH RỌI ẢNH
– Mình sẽ chỉ nêu phương pháp cơ bản của rọi ảnh, không đi sâu vào cách sử dụng máy rọi vì mỗi máy có các cách thao tác và chức năng khác nhau.

– Nguyên tắc cơ bản của máy rọi ảnh như sau: nguồn sáng đi qua bản phim chiếu xuống giấy ảnh, ánh sáng đốt cháy hạt bạc trên giấy ảnh, ngâm giấy ảnh vào thuốc hiện, ngưng, hãm ta được tấm ảnh hoàn chỉnh.

– Lộ trình ánh sáng đi như sau: bóng đèn -> bản phim âm bản -> lens rọi (-> kính đỏ) -> giấy ảnh.

Cách vận hành việc rọi ảnh theo các bước sau:

Bước 1: lắp film vào holder trên máy rọi.

Khi gắn film lưu ý cẩn thận tránh xước film, thổi bụi 2 mặt phim sau khi gắn vào holder. Holder tốt thì phải ép vào cả 4 cạnh của frame film để film tuyệt đối phẳng. Ta có thể lắp luôn filter nếu đang dùng giấy Variable Contrast. Filter số 2-2.5 để bắt đầu là phù hợp.

Bước 2: Tắt đèn phòng và bật đèn đỏ. Lúc này ta bật đèn máy rọi lên, lúc này ta tiến hành lấy nét.

Đặt 1 tờ giấy ảnh nháp vào bàn kẹp giấy ảnh, chỉnh lens rọi ở khẩu độ lớn nhất. Ta chỉnh độ cao của máy rọi và bellow sao cho ảnh hiện trên tờ giấy nháp thật nét. Có thể dùng kính lúp để hỗ trợ quan sát. Khi đạt được độ nét tối ưu, tắt đèn máy rọi (không cần tắ đèn đỏ), chỉnh khẩu độ lens rọi về F8 (theo ý mình đây là khẩu độ phù hợp để bắt đầu), lắp giấy ảnh thật vào bàn kẹp giấy ảnh và ta tiến hành làm bản test.

Bước 3: làm bản in test

Lấy 1 tờ bìa dày, ta che khoảng 4/5 tờ giấy ảnh. bật đèn máy rọi trong vòng 2s rồi tắt máy. Tiếp tục dịch tờ bìa đi 1/5 tờ giấy, bật đèn máy rọi trong 2s tiếp rồi tắt. Cứ thế cho tới khi dịch hết tờ bìa ra khỏi tờ giấy. Mục đích của việc này là quan sát thời gian rọi ảnh lần lượt là 2-4-6-8-10s và chọn thời gian rọi ảnh phù hợp.

4. HIỆN, NGƯNG, HÃM, RỬA ẢNH

Bước 4: hiện ảnh test

Đưa tờ giấy test vừa rọi vào khu ướt, thả vào khay thuốc hiện. Cố định thời gian ngâm thuốc hiện, VD là 90s. Sau 90s ta gắp giấy ra thả vào nước sạch để ngưng trong 30s. Sau đó gắp sang khay thuốc hãm và để hãm trong 1p.

Sau khi hãm xong ta ngâm trong nước sạch khoảng 2p. Lắc nhẹ tấm ảnh trong khay nước sạch để rửa trôi thuốc hãm, lúc này quan sát bức ảnh test để chọn thời gian rọi phù hợp.

Bước 5: chọn thời gian rọi chính xác

Lúc này bức ảnh test có hình dạng như sau:

Quan sát và chọn thời gian rọi phù hợp. Nếu vẫn chưa có thời gian rọi phù hợp, ta tiếp tục lặp lại bước trên nhưng thời gian lần lượt là 12-14-16-18-20s nhưng vẫn ngâm trong thuốc hiện 90s. Nguyên tắc ở đây là cố định thời gian hiện ảnh, thay đổi exposure bằng thời gian rọi ảnh. Tuyệt đối không thay đổi cùng lúc cả thời gian rọi lẫn thời gian hiện ảnh.

Nếu đã chọn được thời gian rọi phù hợp mà độ tương phản chưa phù hợp (với giấy Variable Contrats) thì chọn filter khác và tiến hành lại bước test trên. Theo kinh nghiệm của mình nếu thay đổi filter với bước chênh 0.5-1 grade thì khác biệt thời gian rọi không đáng kể, nhưng nếu trên 1 grade thì phải test lại thời gian rọi.

Bước 6: rọi bản chính thức

Sau khi đã lựa chọn được thời gian rọi ảnh, ta lắp giấy ảnh thật, tiếp tục sử dụng F/8, filter như bước test. Ta kẹp giấy ảnh vào bàn kẹp giấy, bật máy rọi theo thời gian rọi đã tìm ở bước test. Sau khi rọi xong, ta cầm tờ giấy cẩn thận đưa sang khu ướt để tiến hành hiện giấy ảnh như vừa rồi.

Bước 7: rửa ảnh hoàn thiện

Sau khi rọi bản chính thức, bước hiện ảnh trong 90s, ngưng trong 1p và hãm ảnh trong vòng 3p hoặc lâu hơn. Ta phải rửa ảnh lâu hơn lúc test. Cụ thể cần phải ngâm vào khay nước sạch có vòi nước chảy liên tục trong khoảng 5-10p với giấy RC, có thể lên tới 15-30p với giấy Fiber. Càng rửa sạch thuốc thì ảnh càng bền. Sau khi rửa xong cần phơi ảnh lên dây phơi ngay. Nơi phơi cần phải kín gió để tránh bụi thổi bám vào giấy. Đối với giấy fiber có thể sử dụng khung kẹp giấy để phơi khô, sau đó có thể áp dụng một số thủ thuật khác để làm phẳng sau.

Toàn bộ quy trình rọi ảnh tóm tắt các bạn có thể xem ở video sau:

5. HOÀN THIỆN, RÚT KINH NGHIỆM

Về việc làm khô tấm ảnh
– Rọi tấm ảnh từ khổ 18x24cm trở xuống thì không sao, nhưng ở khổ to hơn ảnh sẽ bị cong khi làm khô do tấm ảnh ngấm nước quá nhiều mà thời gian phơi khô quá lâu. Tôi từng xử lý việc này bằng cách dùng một miếng tôn và một con lăn cao su để làm khô.
– Con lăn cao su: là con lăn như hình, có phần lăn làm bằng cao su, mua tại ĐH Mỹ thuật Công nghiệp. Trước khi dùng phải lau sạch, tuyệt đối không được có hạt cát, vết lồi/lõm nào trên con lăn.

– Miếng kính: sử dụng để làm bề mặt tì
– Khi ngâm giấy ảnh xong, đặt giấy ảnh lên miếng kính, mặt ảnh úp xuống, cầm con lăn và cán với lực vừa phải, lăn chậm, liên tục giống như cán bột làm bánh vậy. Tấm ảnh sẽ bị “vắt” ra hết nước. Khi phơi tấm ảnh sẽ khô rất nhanh, còn khoảng 20% thời gian phơi so với tấm ảnh bình thường và phẳng hơn.
– Khi thực hiện cách trên mà tấm ảnh vẫn cong, ta chờ cho tấm ảnh khô hẳn rồi kẹp vào quyển sách khoảng vài ngày. Lưu ý chỉ dùng cho giấy RC, giấy FB cần các kỹ thuật khác.
– Đây là cách các bác nhiếp ảnh già ở VN hay sử dụng, tuy nhiên dễ xước mặt ảnh với giấy matte. Mình recommend cách chuyên nghiệp hơn là mua frame kẹp 4 viền giấy ảnh lại và giữ như vậy cho tới khi nào khô. Về cơ bản nó giống như cái easel để kẹp giấy lúc rọi.

6. ĐỘ BỀN TẤM ẢNH

Một tấm ảnh rọi đúng cách sẽ có độ bền khoảng 40-50 năm. Nếu sau một vài năm mà tấm ảnh đen trắng chuyển sang ngả nâu (sepia) thì tức là bạn rửa ảnh chưa sạch trong giấy còn lưu hoá chất nên nó tiếp tục bị thoái hoá và chuyển màu ảnh. Vì vậy đừng tiếc nước mà hãy rửa tấm ảnh thật sạch trước khi cán hoặc đem phơi nó.

7. LỜI CẢM ƠN
Cảm ơn rất nhiều các bạn độc giả đã email/comment cho mình về vấn đề rọi ảnh, làm mình cũng có động lực hoàn thiện nốt 2 bài viết cuối này. Do thời gian và kinh tế không cho phép nên mình đã lâu không rọi ảnh tiếp, nên quả thực quá lười khi hoàn thành nốt series này. Tuy nhiên kiến thức là để trao đổi và cho đi, các vấn đề rọi ảnh mình cũng đọc của người khác và thực hành, các vấn đề trong 4 bài này không phải mình tự nghĩ ra mà chỉ là biên dịch lại cho dễ hiểu và cơ bản hơn. Mong mọi người tiếp tục chuyển tiếp các kiến thức này tới những người khác có cùng đam mê với bộ môn này.

Xin cảm ơn!

========
Tổng hợp các phần:
Phần 1
Phần 2
Phần 3