Nếu chụp film đen trắng ta quan tâm tới zone và tương phản, thì với phim màu thì ta quan tâm tới màu sắc. Bệnh lớn nhất của film màu đó là bị ám màu (xanh, tím, đỏ…). Hồi mới chụp film năm 2008 tôi cũng bị mấy anh em forum chuốc cho là Kodak ám vàng, Fuji ám xanh.. nhưng thực ra không phải thế. Nguyên nhân sâu của việc film màu dễ ám màu hơn ảnh số nằm ở việc tính chất tái hiện màu của bản film không tuyến tính – không đồng nhất ở mọi mức phơi sáng.
Do film màu hay được tráng và scan tại lab thành file ảnh số nên rất có thể việc ám màu do lab đã tự căn chỉnh lại. Nếu tự scan film và giữ nguyên các tiêu chuẩn cân bằng trắng cơ bản, sẽ thấy việc ám màu của film màu là vô cùng phổ biến.
A. Về Color cast
Color cast – là việc 1 màu không mong muốn ảnh hưởng tới toàn bộ bức ảnh. Điều này hay xảy ra khi chụp ảnh tại nơi có quá nhiều 1 màu, VD chụp ảnh trong rừng nhiều lá, chụp cạnh bức tường có màu đậm và lớn…
(Ảnh trên bên trái là ảnh bị color cast khi chụp ở bể cá, ảnh bên phải là ảnh đã được chỉnh sửa về đúng màu)
B. Các nguyên nhân bên ngoài gây ám màu
Ám màu nếu film bị outdate, hoặc bị tiếp xúc bức xạ
Film bị outdate, hoặc bị tiếp xúc với nguồn phát tia có bước sóng ngắn (tử ngoại) như các tia phát ra ở tủ lạnh, tia x…, lớp nhuộm màu có bước sóng yếu hơn sẽ bị “bạc” đi trước, lớp nhuộm này bắt màu đối ứng là Xanh lá sẽ kém đi, làm film có xu hướng có nhiều màu Đỏ và Xanh biển hơn bình thường.
Không gian ánh sáng không phải màu trắng
Đây là nguyên nhân thường gặp nhất. Trong môi trường ánh sáng nhuộm màu khác trắng, do mắt người tự điều tiết nên bộ não vẫn có thể nhận thức màu trắng trong căn phòng đèn vàng vẫn là màu trắng. Tuy nhiên film màu vẫn sẽ ghi nhận tờ giấy trắng màu vàng. Có thể là chụp ảnh dưới tán cây (vừa bóng đổ overcast vừa ánh sáng màu xanh từ lá phản chiếu), chụp ảnh cạnh bức tường vàng… đều có thể gây ám màu mạnh.
Ám màu khi thời tiết âm u (overcast)
Thời tiết âm u được định nghĩa là thời tiết khi trên 90% bầu trời là mây, nhưng không có sương. Quy luật Sunny 16 sẽ làm ảnh ám màu do thiếu sáng, lúc này nên dùng luật Overcast 8.
Vậy tại sao nhiều trường hợp color cast lại bị ám màu một cách mất kiểm soát, ám những màu lạ và bất thường?
C. Nguyên nhân từ bản chất của film màu âm bản
1. Nguyên tắc hoạt động của film màu âm bản
– Nhũ tương của film màu nhạy với dải sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia x và phóng xạ.
– Film màu có nhiều lớp nhũ tương, trên mỗi lớp là một lớp nhuộm màu để bắt ánh sáng có màu ngược với nó, VD như lớp nhuộm vàng sẽ chỉ cho màu Green và Red đi qua và cản màu Blue, trên film lớp nhuộm là vàng nhưng sau khi rọi/scan và đảo màu, màu Vàng trả về màu Blue.
– Lớp nhuộm màu này đổi màu sau khi tráng. Gồm 3 lớp màu chính :
+ Lớp nhũ tương nhuộm Vàng để bắt ánh sáng xanh da trời;
+ Lớp nhũ tương nhuộm Đỏ tím (magenta) để bắt ánh sáng xanh lá
+ Lớp nhũ tương nhuộm Lục lam (cyan) để bắt ánh sáng đỏ
Điều quan trọng nhất là lượng nhũ tương hấp thụ các màu trên không bằng nhau về độ dày. Các hãng làm cũng sẽ khác nhau về độ nhạy, chất lượng, mật độ hạt… tạo nên profile màu đặc trưng của mỗi loại film của mỗi hãng.
2. Đường cong đặc trưng cho film màu
Mỗi loại film màu có một đường cong đặc trưng thể hiện khả năng hấp thụ từng lớp nhuộm màu của film. Với film đen trắng nó chỉ là 1 đường nhưng với film màu âm bản nó là tổ hợp của 3 đường như sau (lưu ý với film dương bản, đường cong sẽ là dốc xuống):
Về mật độ điểm của bản film (Density), mọi người có thể xem lại khái niệm D-min và D-max tại mục 4 bài viết Quan hệ giữa máy scan và tương phản. Lưu ý là Density không liên quan gì tới zone system, chỉ là mức bị “đốt cháy” của film sau khi phơi sáng.
Trục tung D là mật độ điểm, càng cao trên trục tung thì bản film càng “đặc”, tức là càng ảnh cháy sáng, càng xuống thấp thì càng “trong”, tức thiếu sáng. Các màu có xu hướng biến thành màu trắng khi D có giá trị cao và xu hướng bị bết thành màu đen khi D có giá trị thấp.
Trục hoành LgH là logarit cường độ ánh sáng đi vào film, giá trị LgH càng lớn thì phim càng phơi sáng lâu và ngược lại.
3 Đường cong chữ S màu Vàng, Lục lam, Đỏ tím thể hiện tương quan giữa việc hấp thụ ánh sáng của các lớp nhuộm màu này.
Đường cong này sẽ chia làm 3 khu vực: chân (toe), thân (straight line), và vai (shoulder).
a. Khu vực thân (straight line)
Tại phần thân như đánh dấu trên hình, đồ thị có dạng tương đối thẳng (tuyến tính). Với lượng phơi sáng LgH mà phim nhận được trong khoảng tương ứng này, 3 màu cơ bản của bản film được hấp thu đồng đều, tỉ lệ với nhau. Đây là lúc film màu hoạt động ổn định nhất, màu sắc hiển thị ổn định nhất.
b. Khu vực chân (toe)
Tại khu vực chân của đồ thị, đường cong không còn dốc mà nhanh chóng chuyển sang thoải và gần như nằm song song với nhau trên 1 mặt phẳng. Mặt phẳng song song giới hạn này là việc tấm film bị đục tự nhiên sau khi tráng dù không được lộ sáng.
Đối với đồ thị trên, với mức LgH ánh sáng trắng ở giá trị -1.5, lớp nhuộm màu Đỏ tím hầu như đã bị bết đen lại, nhưng màu Vàng và Xanh vẫn còn giá trị. Tức film này sẽ bắt màu Xanh biển và Đỏ nhiều hơn ở vùng sáng và Xanh lá ở vùng tối.
c. Khu vực vai (shoulder)
Tại khu vực vai, giả sử ánh sáng trắng tại giá trị LgH = +1.5, lúc này lớp nhuộm Vàng đã hoàn toàn bão hòa và bị cháy sáng. Cùng lúc đó lớp nhuộm màu Lục lam và Đỏ tím vẫn còn tiếp tục được ghi nhận, vì vậy film lúc này có xu hướng bắt màu Xanh biển nhiều ở vùng sáng, bắt màu Đỏ và Xanh lá ở vùng tối. .
Ở ảnh trên được chụp cùng film, cùng máy và tráng cùng 1 lần với ảnh mục a. Khác biệt là lúc này máy đã đạt tốc và khẩu tối đa nhưng vẫn thừa sáng. Vùng sáng (mây, trời) hoàn toàn chuyển thành Xanh biển gắt, vùng tối (mặt nước) bị ám xanh lá mạnh. Viền ảnh có màu đỏ tím vì là phần tối góc của ảnh, phần tối ở góc này bị ám Đỏ.
Cùng tình trạng như ảnh trên. 
Chụp cùng cuộn với ảnh bên nhưng chụp thuận sáng+ dùng ND filter để giảm sáng.
3. Nói thêm về tương phản
Tương phản (ɣ) của phim màu là tỉ lệ giữa trục tung và trục hoành đồ thị, ɣ càng cao thì tương phản càng lớn.
Tức là tương phản là độ dốc của đồ thị, như vậy khác với film đen trắng, tương phản của film màu thay đổi tùy theo kênh màu. Với ví dụ trên thì ở phần thiếu sáng (Toe), màu Vàng có tương phản cao nhất; ở phần thừa sáng (Shoulder) thì ngược lại, màu Đỏ tím có tương phản cao nhất.
Tương phản của film hoàn toàn có thể bị thay đổi bởi thời gian tráng film.
Căn cứ vào diễn biến trên đồ thị, ta thấy việc chụp thiếu sáng luôn làm giảm tương phản của ảnh, bất kể khắc phục bằng cách tráng như nào.
E. Kết luận
– Nhấn mạnh lại là không phải film nào cũng sẽ ám màu như nhau vì mỗi film có một đường cong đặc trưng khác nhau. Các logic ám màu trên là áp dụng với ánh sáng trắng, nó biến màu trắng thành màu khác;
– Việc ám màu tuân theo logic ở trên nhưng luôn xảy ra thêm tình trạng trộn màu do không phải lúc nào ta cũng chỉ chụp ánh sáng trắng: màu bị ám + màu chủ đạo của ảnh = màu ám khác;
– Để giảm việc ám màu không kiểm soát này, cần lưu ý hạn chế chụp lúc ánh sáng xấu, kết hợp dùng filter ND, skylight, warm… để bổ sung cho khiếm khuyết về ánh sáng.
– Sẽ có một bài viết khác đi sâu thêm vào việc phân tích đường cong đặc trưng của film màu trong việc chụp đúng sáng và tráng đúng cách.
No Comments