Thoát khỏi ràng buộc về bố cục 1/3

Lại đôi nét về chuyện bố cục.

Tới giờ chuyện tranh cãi về bố cục 1/3 vẫn rất sôi nổi. Tôi lúc nào cũng tránh những phiên tranh luận về bố cục vì với tôi thì bố cục tốt là bố cục tương xứng với ảnh, ràng buộc một nguyên tắc chắc chắn không áp dụng cho mọi trường hợp. Hôm nay tôi giới thiệu 1 trường hợp đặc biệt thể hiện cho việc áp dụng bố cục một cách sáng tạo thậm chí kì quặc nhưng vẫn rất hiệu quả.

Ý tưởng cốt lõi về bố cục 1/3 (Rule of third) xin tạm dịch như sau, bản gốc xin đọc ở Wiki:

Hai chủ thể riêng biệt, cùng lượng sáng, không nên bao giờ cùng xuất hiện trong 1 khung hình: Một chủ thể sẽ là chính và tất cả chủ thể còn lại là bổ trợ: Những phần bất bân cằng và chênh lệch theo một tỉ lệ hợp lý dẫn tới việc kéo sự chú ý từ phần này sang phần khác, trong khi các phần cân bằng nhau về hình thức sẽ gần như “đóng băng” sự chú ý của người xem lại, khi không thể xác định đâu là chủ thể bổ trợ. “Để đem lại hiệu quả mạnh nhất và chắc chắn nhất cho tác phẩm, một vài yếu tố của khung hình phải sáng hơn trong khi các yếu tố còn lại phải tối hơn trong mức có thể: Hai phần thái cực này sau đó sẽ tương trợ lẫn nhau một cách hài hòa.”

Có một kiểu bố cục mà vẫn đạt được yêu cầu tốt như ý tưởng trên. Case tôi muốn giới thiệu hôm nay là việc bố cục trong TV Series Mr. Robot.

Lần đầu tiên tôi xem film này, một cảm giác kì quặc xuất hiện liên tục khi phải xem những khuôn hình có bố cục sát về các cạnh của khung hình, hãy chú ý những trọng tâm của khung hình (ví dụ như mắt người) luôn lệch ra về phía rìa của khung hình. Nếu bạn xem hết series này bạn sẽ thấy bố cục này là chủ ý xuyên suốt mọi tập phim. Xin lưu ý là các cảnh quay sử dụng trong phim này đều đặt máy cố định, không di động máy quay nên ta có thể xét các cảnh quay như các bức ảnh độc lập:

Có 3 lý do giải thích cho việc tại sao những bố cục “lạ đời” như này lại hoàn thành nhiệm vụ rất tốt như trong phim:

1. Đây là một bộ phim, tức là có cảnh trước và sau nó. Cảnh trước và cảnh sau sử dụng những vị trí bố cục đối lập lôi kéo sự chú ý của người xem từ bên này tới bên kia của khung hình.
VD dưới đây là cuộc nói chuyện của Angela (nữ) và Phillip (nam), bố cục 2 khuôn mặt ở vị trí xa về 2 phía trái và phải khung hình, lệch ra khỏi “điểm mạnh” 1/3 sẽ kéo sự chú ý của mắt người từ trái sang phải khung hình.

Hoặc cuộc trò chuyện của Angela (nữ tóc vàng) và Shayla (nữ tóc nâu) cũng được bố cục đối lập về 2 bên khung hình tương tự, làm tăng sự tập trung của thị giác trong việc xem phim.

2. Không quá lạm dụng bố cục sát biên, mà vẫn xen kẽ nó với các bố cục 1/3 (Rule of third), 1/4 (Quadrant) hoặc căn giữa truyền thống. Điều này rất quan trọng để người xem không bị phát ngấy lên bởi sự nhàm chán của 1 kiểu sắp xếp.

Cùng quan sát kỹ 3 vị trí đặt máy liên tiếp trong cùng 1 cuộc hội thoại, Darlene (nữ tóc nâu) được bố cục trong khung hình từ xa về phía bên phải màn hình, cảnh sau mắt cô được bố cục vào điểm mạnh 1/3, rồi chuyển cảnh tiếp vào trung tâm của khung hình. Với việc sắp xếp như này, mắt của nhân vật được đưa từ phải vào giữa màn hình theo thứ tự, tránh sự nhàm chán của việc lạm dụng bố cục sát viền khung hình.

Một số ví dụ về sử dụng xen kẽ các bố cục giữa, 1/3 và 1/4 khác làm cho bộ phim không bị nghèo nàn và tẻ nhạt về bố cục:

3. Thông điệp truyền tải phù hợp với bộ phim. Để tăng hoặc sự kịch tính, việc bố cục sát biên khung hình như này được sử dụng bổ trợ khá tốt. Xét tới cuộc nói chuyện của 2 nhân vật sau đây, Elliot (mặc hoodie) và Tyrell (mặc suit).

Ở cuộc hội thoại đầu tiên là một cảnh cãi nhau, 2 nhân vật đứng đối diện nhau nhưng được bố cục như sau:

Kể cả không có hình toàn cảnh thì cũng không khó để tưởng tượng nếu 2 người này đứng chung 1 khung hình thì khoảng cách sẽ như sau:

Việc khuôn mặt 2 nhân vật sát vào nhau thể hiện độ kịch tích của cuộc hội thoại. Tuy nhiên ở cảnh khác cũng là cuộc hội thoại giữa 2 người này nhưng nội dung không kịch tính bằng, chỉ là cuộc hội thoại thông thường:

Nếu họ đứng chung 1 khung hình thì sẽ như này:

Khuôn mặt của 2 người đã cách xa hơn, phù hợp bối cảnh một cuộc nói chuyện thông thường.

Rút kinh nghiệm vào nhiếp ảnh:
– Bố cục 1/3 chỉ là “kim chỉ nam” cho người chụp ảnh, không phải cái luôn đúng hay luôn phù hợp, một khi đã thành thục thì hoàn toàn có thể sử dụng các bố cục khác;
– Mọi bố cục dù điên rồ nhất nhưng nếu biết cách sử dụng cũng có thể thành công xuất sắc;
– Chụp ảnh bộ thay vì ảnh đơn là hướng đi tốt để bắt đầu phát triển về liên kết giữa ảnh bằng bố cục, suy cho cùng điện ảnh cũng là bộ nhiều ảnh liên tiếp mà thôi.

Chúc mọi người bố cục vui!