Cơ bản về phóng / rọi ảnh đen trắng – Pt3

Xin tiếp tục với phần 3: cấu tạo máy rọi ảnh. Do có rất nhiều loại máy rọi với thao tác và tính năng khác nhau nên mình chỉ hướng dẫn về máy rọi ảnh đen trắng loại cơ bản nhỏ gọn nhất.

A. CẤU TẠO CHUNG: (đi từ trên hình xuống)

1. Đèn rọi (Light source)
Đây là nguồn sáng của máy rọi. Có thể bắt đầu với bóng đèn có độ sáng khoảng 1100-1200 lumen, tức khoảng bóng 75W dây tóc hoặc 12W led. Điều kiện chung phải có vỏ bóng đèn màu đục để tránh bóng dây tóc in lên ảnh do tản sáng không đều. Bóng dây tóc vỏ màu trắng sữa đục hiện nay rất khó tìm và còn rất nóng, mình recommend mọi người sử dụng bóng led loại 12W ánh sáng  vàng 3000°K hoặc bất cứ loại led nào có độ sáng ghi ngoài vỏ 1100-1200 lumen.

2. Ngăn để filter (Filter drawer)
Đây là nơi để chứa filter giúp tăng/giảm độ tương phản của ảnh. Các bạn có thể mua một bộ như này:

– Có nhiều loại filter rọi ảnh tùy thuộc vào cấu tạo máy phóng.

Thông thường máy phóng nhỏ sẽ có ngăn để filter khá cao, gần bóng đèn và cách xa bản film, đối với loại này có thể mua bộ Ilford Multigrade như ảnh trên là filter bằng nhựa dẻo, vốn để cắt cho vừa khay filter. Do đặt gần bóng đèn và xa lens rọi nên vài vết xước trên filter không ảnh hưởng tới film

Đối với máy phóng to có thể có ngăn đặt filter riêng, thì filter đặt sát lens hơn, nên filter làm bằng kính, không thể cắt và phải không bị xước.

– Filter màu chỉ để tăng/giảm độ tương phản cho ảnh khi rọi trên giấy Multigrade. Với giấy có độ tương phản cố định thì không cần sử dụng filter.

– Độ tương phản của bộ filter được đánh số từ 0-5. Số càng cao tương phản càng lớn:

3. Kính hội tụ sáng (Condensor)
Kính hội tụ sáng là một chiếc kính lúp khổng lồ, gồm 1 miếng thuỷ tinh liền đúc hình thấu kính hội tụ. Mục đích của bộ phận này là hội tụ ánh sáng của bóng đèn vào một diện tích nhỏ.

4. Ngăn chứa film âm bản (Negative carriers)
Đây là một bàn kẹp, nó sẽ kẹp tấm film âm bản sau khi tráng vào. Một bàn kẹp tốt sẽ kẹp đủ 4 chiều của khuôn hình, đảm bảo tấm phim phải tuyệt đối phẳng khi rọi. Nếu khi đưa vào bàn kẹp mà film của bạn vẫn cong thì bạn phải ép nó phẳng ra trước khi rọi.

Khi rọi lưu ý úp mặt nhũ tương của film xuống.

5. Hộp xếp (Bellows)
Hộp xếp có vai trò là một buồng kín có khả năng thay đổi chiều dài để lấy nét và để cả rọi tilt-shift. Một đầu buồng xếp này gắn vào bầu đèn, đứng ngay dưới ngăn chứa film âm bản. Đầu kia của nó gắn với lens rọi. Hộp này cần phải tuyệt đối kín, nếu có vết rách/hở thì ánh sáng sẽ lọt ra làm cháy ảnh trong phòng tối.

6. Lens rọi ảnh (Enlarging lens)
Cũng như chụp, thông thường do để phù hợp với chiều cao của máy rọi và khổ giấy, ta chọn lens rọi như sau:
– Phim 135: lens 50mm
– Phim 120 không phải paranoma: lens 75-80mm
– phim LF: từ 110mm trở lên
– Khẩu độ: thường từ f/4 tới f/16, f/22.

Lưu ý: lens rọi không nhất thiết phải đúng tiêu cự như lens lúc chụp. Đây là 2 lens khác nhau và thiết kế riêng. Lens rọi thì không có vòng lấy nét, chỉ có vòng khẩu. Khẩu càng nhỏ thì phải phơi sáng càng lâu nhưng ảnh càng nét, nhưng khẩu nhỏ quá cũng làm giảm độ phân giải của ảnh. F/8 là thích hợp để bắt đầu.

7. Cần điều chỉnh độ cao (Height Adjustmetnt Level)
Đây là cần xoay giúp đẩy cả hệ máy trượt trên trục chính. Mục đích là điều chỉnh hình chiếu xuống phù hợp với khổ giấy rọi.

8. Núm điều khiển lấy nét (Focusing Knob)
Đây là một núm vặn giúp điều chỉnh độ cao của bộ ngàm gắn lens rọi, khi vặn núm này thì lens sẽ di chuyển, làm cho bellows cũng biến dạng ngắn/dài theo. Khi đã có được hình chiếu có độ to vừa phải với khổ giấy, vặn núm lấy nét này để ảnh được nét nhất.

9. Khoá lấy nét (Enlarger lock)
Đây là khoá chốt để cả hệ máy không di chuyển hoặc trượt đi trong quá trình rọi ảnh. Với người có phòng rọi riêng thì đây là việc quan trọng, khi rọi họ chỉ việc lắp film vào và rọi, không cần lấy nét lại nữa. Đây là chức năng không phải máy nào cũng có.

10. Trục chính (Column)
Đây là một trục bằng kim loại, nặng, gia cố chắc chắn để đỡ được cả hệ máy rất nặng (một chiếc máy rọi nhỏ nhưng cũng phải nặng khoảng 5-7kg). Trên trục chính này có các nấc hoặc đường ray để hệ máy trượt trên hệ ray này lúc tăng giảm độ cao.

11. Bàn gỗ (Baseboard)
Đây là bàn rọi ảnh, thường làm bằng gỗ phẳng. Nhiệm vụ của bàn này là điểm tựa cho hệ máy và là nơi căng giấy rọi ảnh lên. Bàn gỗ phải phẳng, không được có vết trầy, lồi, lõm. Nhiều lúc mua một chiếc máy rọi mới bạn cần nhìn kỹ xem bàn gỗ có còn mới hay không.

B. MỘT SỐ BỘ PHẬN KHÁC
1. Kính đỏ
– Với một số máy có một chiếc kính đỏ ngay dưới lens rọi để giúp bạn thao tác với giấy ảnh ngay lúc lấy nét mà không sợ giấy lộ sáng. Bộ phận này không quan trọng lắm nhưng cả 2 chiếc máy rọi mình có đều có cái này.

2. Bàn kẹp giấy ảnh
– Bàn kẹp giấy ảnh là một bộ khung gồm 4 chiếc thước và có 2 chiếc di chuyển được. Mục đích của nó là kẹp chặt 4 mặt của giấy ảnh khi để trên bàn gỗ để tấm ảnh đươc phẳng phiu khi rọi. Đây là một phụ kiện không nhất thiết phải có nhưng có thì tốt nhất, vì trước đây mình kẹp phẳng giấy ảnh bằng cách dùng thước kẻ dán lên mặt gỗ để ép chặt giấy ảnh, khá là mất công.

Trên đây là một số nội dung cơ bản nhất về cấu tạo máy rọi ảnh. Tuỳ vào bản phim bạn dùng 125, 120 hay LF, cần lựa chọn đúng máy rọi phù hợp. Máy rọi được phim khổ to thì cũng rọi được các khổ bé hơn nó, nếu bạn có thể chế/sắm được kẹp phim vừa vặn. Do máy rọi của mình đã cất tủ khá bụi bặm nên phải dùng tạm các hình minh hoạ từ internet, xin nợ ảnh thật vào hôm nào đã lau sạch sẽ máy móc.

Phần 4 cũng là phần cuối cùng của series này, sẽ là các bước rọi ảnh và hoàn thiện.