Bàn một chút về cái đẹp, ảnh đẹp ảnh xấu, và vài ba chuyện vặt khác

Trước khi nói về cái đẹp, ta nói chút về ẩm thực đã.

Với người bình thường, làm nghề nghiệp bình thường như tôi chẳng hạn, không quá khó khăn để đánh giá một món ăn là ngon hay dở. Tuy nhiên tôi chỉ có thể đánh giá món ăn theo mức ngon – tạm được – dở. Với những chuyên gia vị giác hàng đầu thi với những món mình cho là tuyệt ngon thì với họ lại là chưa đạt yêu cầu. Nhưng điểm chung giữa tôi và họ là họ có cùng chung list những món mà cả 2 đều thấy dở. Đó là vì cả 2 đều có những tiêu chuẩn tối thiểu về cái ngon.

Quay lại về nhiếp ảnh, nhiều người nghĩ là cái đẹp trong nhiếp ảnh là vấn đề về cảm nhận. Khoa học nói là chúng ta vốn là cá thể cô đơn trong chính bộ não của chúng ta, nghĩa là tôi thấy 1 thứ rất đẹp, nghe 1 bản nhạc rất hay, nhưng tôi không thể diễn tả cho bạn thấy cảm giác đó là như nào.

– Cực khoái của phụ nữ là một điều tuyệt vời, nhưng tôi không thể tả cho anh là nó tuyệt vời như thế nào được, giống như diễn tả muối cho một người chưa bao giờ ăn muối vậy.
– Nhưng tôi có ăn muối
– Nhưng không giống cách tôi ăn

Masters Of Sex – Season 1 (2013)

Tôi nghĩ nhiếp ảnh thì khác, nó giống như ẩm thực vậy, nó có một list tiêu chuẩn tối thiểu về cái đẹp. Những nhà thẩm định nghệ thuật không phải sống nhờ chém gió, họ được đào tạo, học tập, kèm với kinh nghiệm sống, cho ra một khái niệm của riêng họ về cái đẹp tối thiểu.

Nhưng nói chung chung cho cả bộ môn nhiếp ảnh thì sao, có, tôi tin là có một thước chuẩn chung cho cái đẹp tối thiểu. Mọi người có thể có một thước đo riêng của mình, nhưng cái đẹp tối thiểu của mỗi người trên thước đo đó phải lớn hơn cái tiêu chuẩn chung phổ cập này.

Vậy cái đẹp tối thiểu là như nào?
Điều khó khăn ở đây là việc không thể lượng hoá được cái đẹp, không thể quy đổi nó ra một bảng chấm điểm, mà nó là cảm giác về cái đẹp. Mà cảm giác, trực giác, bản năng ko thể có ngay mà nó cần một thời gian dài để phát triển và chín muồi.

Cá nhân xin được nêu ra một vài quan điểm về tính chất một số thành phần trong cái đẹp tối thiểu mà nhiều người chưa đạt được do:

Bố cục sơ sài
Bố cục bức ảnh phải chuẩn. Trước tiên nó phải mang tính khoa học như bố cục điểm mạnh 1/3, bố cục chính giữa khung hình… Bố cục tự phát cũng không sao nhưng nó là con dao hai lưỡi, hoặc là rất thành công, hoặc là vứt đi. Nhiều người, đặc biệt trên các group ảnh film nơi mà mọi người show hàng xấu là chủ yếu, cực kỳ cực kỳ coi thường chuyện bố cục. Nhiều người nghĩ là nó quá dễ nên không chú ý về chuyện này.

Hậu kỳ sản phẩm

Nếu bạn đã chụp ảnh số thì phải hậu kỳ, hoặc chí ít mở nó trên photoshop và thử chỉnh sửa lại một vài yếu tố xem có phù hợp được hơn không. Nếu không hợp lý thì ta lại lấy ảnh cũ, nhưng nhất thiết phải quan tâm chuyện hậu kỳ.

Với ảnh phim, nhiều người sai lầm khi nghĩ rằng cứ vơ một cuộn film, cứ vứt ra lab scan là ta được một cái gọi là “ảnh nguyên bản“. Nguyên bản cái con khỉ. Scan nó cũng có settings như một cái máy tính, vô hình chung nó cũng được chỉnh sửa rồi. Còn mode default ở máy scan thì sao? cũng thế nốt. Default mode là do nhà sản xuất lập trình sẵn các settings họ cho là phù hợp, vậy nghĩa là scan với default mode thì bạn giao cho nhà sản xuất máy scan chỉnh sửa chứ không phải lab nữa. Vậy nên ko có cái gọi là “nguyên bản” gì sất ở đây.

Thế nếu rọi ảnh quang học thì sao? Xin thưa là cũng không nốt. Mỗi ông rọi dùng một loại giấy, một filter, khẩu độ lens rọi khác nhau, thời gian ngâm thuốc khác nhau…, mỗi một lần sẽ ra một kết quả khác nhau, ai biết được tấm nào gọi là “ảnh nguyên bản“. Nếu trên đời có cái gọi là “ảnh nguyên bản” thì nó sẽ do tác giả tuyên bố, chứ không phụ thuộc vào lab, phần mềm, hay bất kỳ ai khác.

Mình đã hỏi rất nhiều người, cả VN lẫn nước ngoài về chuyện “nguyên bản” này, thì hiện nay có 1 thứ có thể coi là hợp lý nhất để định nghĩa là khái niệm “phim gốc“. Phim mỗi lần tráng ra một kết quả khác nhau nhưng mỗi frame film chỉ có thể tráng 1 lần duy nhất, vậy nên film là sản phẩm tối thượng, nguyên gốc nhất của nhiếp ảnh film. Khi bạn scan phim xong, bạn vẫn phải xem lại, phải edit, phải làm cho nó thật ứng ý, không thể để sản phẩm tinh thần của mình bị người khác edit tuỳ ý được. Chỉ khi nào bạn bỏ công sức hậu kỳ nó hoặc chí ít kiểm tra lại xem nó đã đạt yêu cầu chưa, khi nó nó may ra mới được quan tâm về cái đẹp tối thiểu.

Thiếu hiểu biết vị thiết bị mình đang dùng
Nhiều ông mắc bệnh ảo tưởng sức mạnh về thiết bị, cho là chụp với máy tốt thì ảnh nghiễm nhiên phải đẹp, up được cái ảnh thì caption dài dặc dặc về lens, máy, film, lab tráng, máy scan, thời gian xóc blah blah… Với tôi thiết bị nào cũng tốt hết, chỉ có điều nó tốt trong một phạm vi nó được sinh ra dể thực hiện. Bạn không thể cầm con dao rọc giấy mà đi xẻ gỗ được, nhưng để rọc giấy thì perfect. Dùng thiết bị nào không quan trọng, quan trọng bạn đã dùng nó đúng với mục đích chưa. Lựa chọn thiết bị phù hợp trước khi đi chụp cũng là một thành phần quan trọng để đạt được cái đẹp tối thiểu, với người ít thiết bị thì càng phải hiểu rõ thiết bị của mình để tuỳ cơ ứng biến.

Cho rằng cảm xúc của mình cần được hiểu và chia sẻ
Nhiều người nghĩ rằng khi post 1 cái ảnh lên facebook, cứ thấy ai chê thì ném ngay câu “cái này nó quan trọng là cảm xúc của người chụp, bác chẳng hiểu gì cả“. Nói thật cái đấy chối thấy mẹ. Cảm xúc là chuyện cá nhân, chẳng ai hiểu ngoài người chụp. Bức ảnh thì public, ai cũng thấy. Điều này sai lầm vì nhiếp ảnh là truyền tải thông điệp cho người xem bằng hình ảnh, chứ không phải là để lấy sự đồng cảm từ người xem.

Chúng ta nhìn vào bức V-day In Times Square:

Chúng ta có cần quan tâm ông Alfred Eisenstaedt nghĩ cái gì khi ông chụp không? Không! Chả ai quan tâm, cái người ta quan tâm là bức ảnh. Chẳng ai quan tâm ông Alfred Eisenstaedt lúc đó đang xúc động, tức giận, hạnh phúc, đói bụng hay buồn ngủ gì cả, cái chúng ta quan tâm chỉ là bức ảnh, và chỉ là bức ảnh mà thôi.

Không nghiêm túc và tập trung
Cái mục này mới hay, nhiều người tưởng rằng hôm nay ra phố, chụp cái bông hoa, về hí hửng đi tráng, lấy ảnh về ném ngay lên facebook, được 160 like là nghĩ mình giỏi lắm.

Một tấm ảnh để có được một cái đẹp trên mức tối thiểu thì luôn luôn phải đổ công sức ra. Mọi người đừng nghĩ đổ công sức là bò ra đường, cầm máy chụp thôi là đổ công sức. Đổ công sức là bạn làm việc phải có kế hoạch, có ý đồ, làm việc nghiêm túc.

Đây là một tấm ảnh của bạn tôi tên Văn chụp, nó được nghệ sĩ Pakayla Rae Biehn vẽ lại:

 

Khi Văn kể tôi về cách cậu chụp tấm này, tôi thấy cậu làm việc rất nghiêm túc. Cậu có tính toán trước khi chụp, làm việc đơn giản nhanh chóng nhưng không rườm rà hay thừa thãi, hiểu rõ về thiết bị và ý đồ của buổi chụp, hiểu rõ về nơi sẽ chụp, thời tiết, trang phục, người mẫu, và kết quả rất xuất sắc, xứng đáng với những công sức cậu bỏ ra ngay ở lần chụp đầu tiên.

Chụp quá ít
Nhiều người sai lầm nghĩ rằng muốn chụp đẹp thì phải nắn nót, ngắm nghía thật kỹ rồi mới chụp. Điều này sai từ trong tư tưởng mua sắm film vì film rất đắt, nên mọi người vốn nắn nót từ chụp film, rồi suy ra là mình nên ngắm kỹ rồi chụp thì sẽ đẹp. Đây là điểm khác biệt lớn giữa master và newbie, master thất bại nhiều hơn tổng số lần làm của newbie. Chụp thật nhiều là một chìa khoá để nhận thức cái đẹp rõ ràng hơn.

Chúng ta thử nhìn vào cuộn film của ông Marc Riboud in trên Magnum Photo:

Ông đã chụp cả chục kiểu phim với một góc nhìn, ông nghĩ rằng biết đâu giây phút sau đó còn đẹp hơn giây phút ông đã chụp. Ông đã chụp liên tục tới khi hết film, và Marc Riboud dã chọn được tấm ảnh mỹ mãn để xuất hiện trên tạp chí.

Hoặc như nhiếp ảnh gia Charles O’Rear, tác giả bức Bliss mà chúng ta quá quen thuộc trên màn hình Windows XP.

Khi ông ra ngọn đồi, lấy chiếc RZ67 ra chụp, ông đơn giản chỉ thấy đẹp và chụp, tôi hơi thất vọng khi xem bài phỏng vấn của ông vì đúng thực ra chẳng có câu chuyện gì đằng sau bức ảnh này cả. Khi ông chụp thì đám mây đã trôi mất nên ông chỉ chụp có 4 tấm và ra về. Sau này ông chọn ra được 1 tấm đẹp nhất để trưng bày và được kỹ thuật viên của Microsoft ngỏ ý mua lại bản quyền, 3 bức còn lại cũng được bán cho các nhà tài phiệt để sưu tầm.

“Photographers like to become famous for pictures they created, I didn’t ‘create’ this. I just happened to be there at the right moment and documented it.[1] I had no idea when I took the photograph that anything like that could happen. It is probably the most recognized photo on the planet”.[7]

—O’Rear on making Bliss

Vì vậy, đừng tiếc vài kiểu ảnh, hãy thử chụp nhiều góc độ, chụp thật nhiều, chỉ cần mỗi cuộn film bạn có một bức ảnh đẹp là đã đủ thành công rồi.

Chia sẻ đúng người
Tôi biết trước khi post lên các forum, facebook group nhiều người đã chọn lọc ra tấm ảnh ưng nhất để chia sẻ. Nhưng thế thì chưa đủ, chừng nào bạn còn cảm thấy hài lòng là chưa đủ. Để đạt được cái đẹp thì phải mất rất nhiều công sức, bạn cần đầu tư thực sự công sức, thời gian, tiền bạc. Sau bao nhiêu đầu tư nếu bạn vẫn chưa thấy hài lòng và cần phải làm lại thì đó là một tín hiệu tốt, cho thấy bạn không dễ dãi với bản thân mình.

Ảnh cũng phải chọn người mà chia sẻ, nếu bạn cho rằng những bức ảnh của bạn có ý nghĩa riêng với mình, mình vui khi chụp nó, vui khi xem ảnh, thì hãy giữ riêng cho mình và vài người thân, đăng trên facebook cá nhân, blog, không nhất thiết phải cho cả friend list xem.

Vậy còn khi nào gọi là hài lòng để cho mọi người xem? chẳng khi nào là đủ hài lòng, nhưng khi nào bạn thấy đạt được kết quả mà những người khác nếu làm như bạn chưa chắc đã thực hiện được thì khi đó là gần đủ. Còn nếu một tấm ảnh bạn chụp ra, bạn xem và bạn thấy, bất kỳ ai cũng có thể chụp được như vậy, thì khoan hãy post lên forum, group chung, hãy suy nghĩ thêm về nó trước khi làm điều này. Nên nhớ: không được dễ dãi với cái đẹp.