Chụp đúng sáng hay chụp đúng ý?

Đặt vấn đề
1. Gần đây trên các diễn đàn và facebook có khá nhiều bạn trẻ trâu mới chơi vào xem ảnh và comment kiểu “Hình như thừa sáng“, “hình như thiếu sáng“, “chụp sai sáng rồi“….
2. Những người có tiền tự nhận mình là nghệ sĩ lên forum và tuyên bố “Máy em đo sáng sao sai được, bác tráng cứ thiếu sáng kiểu gì ấy“, “Ảnh bác chụp thiếu sáng quá“, “Tấm này nên chụp dư sáng một chút thì đẹp”
3. “Thằng Đạt chụp sai sáng bỏ mẹ“

Phân tích vấn đề
Hôm nay chúng ta bàn một chút đến chuyện đo sáng trên cả số và phim.

Trước hết hiểu thế là nào là “Đúng sáng” và “Sai sáng“.

Để chứng minh một bức ảnh “Đúng sáng” rất khó, nhưng chứng minh nó sai thì cực kỳ dễ. Nó như toán logic vậy, đã đúng thì phải đúng trong mọi trường hợp, còn sai thì chỉ cần sai trong 1 trường hợp là đủ để kết luận nó sai. Khi nói bức ảnh “Sai sáng” thì thường mọi người hay dựa vào cảm quan ban đầu là chủ yếu, thấy nó “hơi chói” là thừa sáng, “hơi tối” là thiếu sáng (đoạn này chả biết tả thế nào), nếu cảm quan ban đầu không kết luận được thường mọi người hay bắt đầu soi vào những chỗ kiểu da mặt, tóc, màu sắc… rồi kết luận nó bết thì là thiếu hoặc thừa sáng… Đó là chưa nói tới việc màn hình mọi người hiển thị exposure khác nhau. Nên nếu thực sự bàn về exposure phải xem histogram.

Giờ ta đề cập 2 chuyện:
A. Đo sáng thế nào là đúng sáng?
Cần phân biệt 2 khái niệm:
– Chụp đúng sáng – type 1: Là chụp với khẩu tốc sao cho chủ thể ở đúng sáng zone5, bất kể ngoài đời thực vật nằm ở zone mấy. Đo type này là đo sáng phản xạ (reflected light), chính là cách đo sáng trênhầu như tất cả mọi máy đo sáng built-in trong máy ảnh, chỉ cần ngắm và chụp sao cho đèn đo sáng báo đủ là chụp, bất kể ngoài đời thực ánh sáng như nào (bất kể đo sáng điểm/toàn khung/trung tâm) ta luôn được kết quả vật cần chụp ở zone5.

Đây là tấm ảnh chụp theo type 1, chủ thể (người) trong ảnh ngoài đời thường rất tối (zone 3-4), nhưng chụp sao cho ép chủ thể lên ảnh phải về zone 5.

– Chụp đúng sáng – type 2: là chụp với khẩu tốc sao cho chủ thể ở đúng sáng như mắt người nhìn thấy, vật đang ở zone 2 thì chụp đúng zone 2, ở zone 7 chụp đúng zone 7.  Type này đo sáng tới (incident light) sử dụng máy đo sáng cầm tay gắn diffuser là chủ yếu. Đặt máy lên trên bề mặt vật cần chụp và đo, máy đo sáng luôn luôn báo exposure ở zone 5, bất kể vật sắp chụp phản xạ bao nhiêu ánh sáng, vì vậy chụp theo thông số báo trên máy đo sáng cầm tay ta luôn được vật có exposure đúng như mắt mình nhìn.

Đây là tấm ảnh chụp theo type 2, cảnh vật trong ảnh đúng như mắt mình nhìn, chủ thể chính (bó hoa+TV) ngoài đời nằm ở zone 3 thì trong ảnh cũng nằm ở zone 3.

Nhiều người có thể bị lẫn lộn 2 điều này nên có sự nhầm lẫn khái niệm “Đúng sáng“. VD như mình chụp theo type 2, nhưng bạn comment lại tư duy theo type 1 thì kết luận mình sai sáng là ko chuẩn.

B. Nếu chẳng may từ trước tới nay chúng ta hiểu sai chuyện đo sáng thì sao?
Vấn đề đo sáng đúng có từ rất lâu ngay từ lúc con người phát minh ra máy ảnh, nhưng không ai đề cập rõ type 1 hay type 2 mới là ý tưởng ban đầu của chuyện đúng sáng. Các tài liệu cơ bản và basic đều theo type 1, tức là ép vật mình chụp về zone 5 trên ảnh, không chụp như mắt người nhìn thực. Nhưng ở các tài liệu cao cấp, khi nhiếp ảnh gia có thể điều khiển được ánh sáng thực (trong studio, dùng công cụ hắt/tản sáng…) thì đúng sáng lại là theo type 2.

Do thời gian nghiên cứu không nhiều nên tạm mình không chốt kết là khởi thủy ý tưởng “Đúng sáng” là theo type nào.

 Dưới đây là tấm ảnh của bà Vivian Maier, rõ ràng chủ thể ở zone < zone5 (khoảng zone 3-4), bà Vivian chụp bức này theo type 2, nếu bà chụp theo type 1 thì mặt người đàn bà sẽ trắng trẻo hơn, background cháy sáng nhiều. Một tấm ảnh thế này thì ko ai chê là sai sáng cả, tại sao? Vì bức này có nội dung phù hợp với exposure bà Vivian chọn.

Do không thể chốt kết được nên mình tạm đưa ra một khái niệm khác, không phải “Chụp đúng sáng” mà là “Chụp đúng ý“. “Chụp đúng ý” ở đây đơn giản là tùy ý định người chụp, họ có thể lúc này chụp theo type 1, lúc khác theo type 2, hoặc mix up chụp lưng lửng ở giữa. Cái hay của khái niệm này là nó bỏ qua chuyện kỹ thuật về đúng/sai/thừa/thiếu sáng, mà nó tập trung vào ý đồ đo sáng của NAG hơn, ngoài ra “Chụp đúng ý” thể hiện tính cá nhân cao hơn khái niệm “Chụp đúng sáng”, tức là các NAG khác nhau sẽ có style “Chụp đúng ý” khác nhau. Lúc này vấn đề bàn luận ở đây không còn là exposure nữa mà là họ chụp như vậy có ý đồ gì.

Kết luận vấn đề
Chút nghiên cứu ngắn chia sẻ với mng, xưa nay mình vẫn quan điểm chuyện đúng/sai sáng rất khó nói, chụp một bức ảnh cô dâu thì phải rạng rỡ, tươi tắn, chụp thứ gì kinh tởm kinh hoàng thì phải tăm tối mờ nhạt ám ảnh, mục đích khác nhau như vậy không thể nào có 1 chuẩn “Đúng” chung cho cả 2 được, nhưng với khái niệm “chụp đúng ý” thì hoàn toàn có thể làm thước đo cho 2 trường hợp đối lập như vậy.

Hi vọng mọi người đừng quá quan tâm tới exposure của ảnh người khác mà quan tâm tới việc “họ chụp thế này là có ý gì” thì chắc chắn mọi cuộc chơi ảnh sẽ đông vui và sôi nổi hơn!